Κηφισιά και η Ιστορία της

                                    Κηφισιά και η Ιστορία της 

Ετυμολογικές και ερμηνευτικές αναφορές

Το όνομά Κηφισιά, που προέρχεται από τον Κηφισό ποταμό, είναι αρχαιότατο, καθώς ήταν μια από τις 12 πόλεις της αρχαίας Αθήνας. Από την εποχή του Κλεισθένη αποτελούσε τον δήμο της Ερεχθηίδας φυλής. Λαογραφικό λογοπαίγνιο της νεοελληνικής, που όμως δεν στέκει ιστορικά, θεωρεί πως το όνομα Κηφισιά προέρχεται από την έκφραση «εκεί φυσά» - «κεί φυσά» - «Κηφισά» - «Κηφισιά».

Το έμβλημα του δήμου κοσμεί η προτομή του Μενάνδρου του Κηφισέως, δραματοποιού της αρχαίας Αττικής που καταγόταν από την Κηφισιά.

Ο/Η κάτοικος της περιοχής αποκαλείται Κηφισιώτης - Κηφισιώτισσα και στον πληθυντικό Κηφισιώτες 

Ιστορική εξέλιξη

Κύριο λήμμα: Κηφισιά Ερεχθηίδας

Η Κηφισιά σήμερα συνιστά εύρωστη περιοχή της Αθήνας και ιστορική έδρα των βορείου τομέα των Αθηνών.

Στην αρχαιότητα αποτελούσε τον ομώνυμο αττικό δήμο της Ερεχθηίδος φυλής που τοποθετείτο στη μεσόγαια χώρα, σύμφωνα με τη διοικητική διαίρεση του Κλεισθένους. Αποτελούσε από τους πλουσιότερους δήμους της Αττικής λόγω του υγιεινού κλίματος, του ωραίου περιβάλλοντος, των άφθονων νερών και της μικρής σχετικά απόστασής της από την Αθήνα, και ήταν γνωστή ως προνομιούχος τόπος παραθερισμού πλουσίων και ευγενών. Μεταξύ αυτών ήταν ο Ηρώδης ο Αττικός, ο μέγας αυτός λάτρης και ευεργέτης της Αθήνας (101-178) που είχε την πλούσια έπαυλή του στη θέση που βρίσκεται σήμερα ο Μητροπολιτικός Ναός της περιοχής. Διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα έχουν βρεθεί σε όλον σχεδόν τον Δήμο, με κυριότερο ένα πήλινο κρασοπότηρο που πιθανότατα άνηκε στην οικογένεια του Περικλή, του γνωστότερου Αθηναίου ηγέτη. Στην περιοχή επίσης κατά τη ρωμαϊκή εποχή έλαβε χώρα μεγάλη μάχη μεταξύ των Ερούλων, γερμανικού φύλου που είχε καταστρέψει την Αθήνα, και άτακτου στρατιωτικού σώματος δύο χιλιάδων ντόπιων υπό τον φιλόσοφο Δέξιππο, στην οποία μάχη οι Έρουλοι εκδιώχθηκαν από την Αττική.

Επί Ενετοκρατίας όλοι οι ισχυροί και πλούσιοι Ενετοί της Αθήνας διέμεναν στη Κηφισιά. Αργότερα, επί Τουρκοκρατίας, οι πρώην ενετικές επαύλεις περιήλθαν στους πλούσιους Τούρκους της Αθήνας. Ακόμη και ο διοικητής της Αθήνας είχε τον πύργο του στη θέση που βρίσκεται σήμερα ο ναός του Αγίου Δημητρίου. Σε όλη την περίοδο της Τουρκοκρατίας η Κηφισιά κατοικείτο αποκλειστικά από πλούσιους Τούρκους που είχαν εκδιώξει τους Έλληνες και είχαν σφετεριστεί τα εύφορα κτήματά τους. Ακόμη και παλιό ναΰδριο το είχαν μετατρέψει σε αποθήκη οίνου (κελάρι), της Παναγίας της Ξυδούς, που κατά τοπική παράδοση το όνομά του δόθηκε, όταν διαπιστώθηκε πως όλο το κρασί που είχε αποθηκευτεί εκεί είχε μετατραπεί σε ξίδι. Μετά την απελευθέρωση, τα κτήματα των Τούρκων περιήλθαν σε Έλληνες που τα αγόρασαν από τους προκάτοχους ιδιοκτήτες έναντι ευτελών τιμών.

Το 1870 δημιουργείται το πρώτο καταστατικό της κοινότητος των Κηφισιωτών, με σκοπό την οικονομική τους ανεξαρτητοποίηση. Το καταστατικό αποτελούνταν από 20 άρθρα και υπογράφηκε στις 27 Ιουλίου 1870 

Επί μακρού χρόνου η Κηφισιά παρέμενε αραιοκατοικημένη στερούμενη ρυμοτομίας αλλά και άλλων μέσων προκειμένου να εξελιχθεί σε σύγχρονο προάστιο. Από του έτους όμως 1882, όταν συνδέθηκε με την πρωτεύουσα με τον θρυλικό ατμοκίνητο σιδηρόδρομο "Θηρίο", τέθηκαν και οι βάσεις για τη διαμόρφωσή της σε κηπούπολη με πλατείες, δενδροστοιχίες, πάρκα κλπ.

Στην οικονομική αξιοποίηση συμβάλλει το "Θηρίο", το οποίο διέρχεται από το άλσος της Κηφισιάς, όπου διοργανώνονται στα χρόνια που ακολουθούν οι διάσημες ανθοκομικές εκθέσεις από τους κατοίκους. Στα προσεχή έτη η περιοχή καθίσταται δημοφιλές παραθεριστικό κέντρο Αθηναίων, Χιωτών, Αιγυπτίων, Κωνσταντινουπολιτών, αλλά και Τούρκων μεγαλοτσιφλικάδων κατά την τουρκοκρατία, μέχρι το 1925 που αναγνωρίζεται και επισήμως ως αυτόνομη κοινότητα της Αττικής. Αργότερα αναγνωρίζεται ως προάστιο της Ανατολικής Αττικής, ενώ το 1942 ξεπερνά τους 10.000 κατοίκους και προάγεται σε δήμο. Η θέση της περιοχής μέσα στη φύση, στο πέρασμα μεταξύ Αττικοβοιωτίας την ώθησε γρήγορα σε δημοφιλές παραθεριστικό και οικιστικό κέντρο, με πληθώρα μεγαλοπρεπών ξενοδοχείων να ξεπηδούν σε δροσερές περιοχές του πεντελικού τοπίου.

Κατά τα Δεκεμβριανά του 1944, στην περιοχή της Κηφισιάς έγινε πολύνεκρη μάχη μεταξύ ανταρτών και βρετανικών δυνάμεων της Βασιλκής Πολεμικής Αεροπορίας (RAF), που ήταν στρατωνισμένες στο ξενοδοχείο "Πεντελικόν", όπου οι αντάρτες νίκησαν μετά από πολυήμερη πολιορκία του συμπλέγματος.

Σήμερα στη Κηφισιά υπάρχουν μεγάλα και πολυτελή ξενοδοχεία, εστιατόρια και κέντρα διασκέδασης. Μεταξύ της κεντρικής πλατείας (Πλάτανος) και του άλλοτε σταθμού του "Θηρίου" υπάρχει το Άλσος της Κηφισιάς όπου κάθε χρόνο πραγματοποιείται έκθεση λουλουδιών. Βορειοανατολικά της κεντρικής πλατείας βρίσκεται η συνοικία Κεφαλάρι με άφθονα, παλαιότερα, νερά. Κατά την απογραφή του 2001, η Κηφισιά συγκέντρωνε 43.929 κατοίκους και εμφάνιζε μια πυκνότητα δόμησης 1.694 κατοίκων ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο δόμησης. Λόγω των υψηλών τιμών των οικοπέδων και των περιορισμών στη δόμηση, η πληθυσμιακή εξέλιξη της πόλεως παρουσιάζει ήπιες αυξήσεις με ποσοστά της τάξεως του 22,87% και 10,84% ανά απογραφή.

Στα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της πόλεως συγκαταλέγονται το δροσερό κλίμα, η πολυτελής αρχιτεκτονική και τα μεγάλα ποσοστά δημοτικού αλλά και ιδιωτικού πρασίνου, ενώ συνδυάζονται οι φιλήσυχες γειτονιές με μια δραστήρια αγορά και σχετικά έντονη νυχτερινή διασκέδαση. Το οικιστικό κέντρο έχει αναπτυχθεί πέριξ της Πλατείας Πλατάνου και του Άλσους της Κηφισιάς, όπου τοποθετείται και το σύγχρονο εμπορικό κέντρο του Δήμου που έχει επεκταθεί μέχρι το Κεφαλάρι μέσω της οδού Κολοκοτρώνη, που σήμερα ανάγεται στον πιο ακριβό εμπορικά δρόμο των βορείων προαστίων. Στο Άλσος της Κηφισιάς πραγματοποιούνται κάθε χρόνο ανθοκομικές εκθέσεις με μαζική συμμετοχή κόσμου.

Η Κηφισιά γνωρίζει από τον 20ό αιώνα απρόσκοπτη ανάπτυξη. Το τελευταίο διάστημα έχει επιβαρυνθεί πολύ από την εμπορική ανάπτυξη, όπως επίσης και από την επέκταση της οικιστικής ζώνης των Αθηνών πέραν των ορεινών όγκων που την καθιστούν πέρασμα με έντονο κυκλοφοριακό φόρτο. Η πόλη μέχρι και τα τέλη του 20ού αιώνα θεωρείτο προνομιούχος συγκοινωνιακά, καθώς εξυπηρετείτο από την Εθνική Οδό Αθηνών-Λαμίας, την κομβική Λεωφόρο Κηφισίας αλλά και τον ομώνυμο τερματικό σταθμό του ηλεκτρικού. Παρά ταύτα σήμερα, με τον οικιστικό κορεσμό της πρωτεύουσας, τα συγκοινωνιακά αυτά μέσα έχουν σε μεγάλο βαθμό απαξιωθεί, με αποτέλεσμα να ακινητοποιούνται πολλές φορές οι μετακινήσεις στην πόλη. Σε αυτά τα προβλήματα φιλοδοξούν να δώσουν λύση η υπογειοποίηση του σταθμού της πόλης και η επέκταση του ηλεκτρικού προς τα βόρεια, σε συνδυασμό με λοιπές κυκλοφοριακές ρυθμίσεις, ενώ συγκοινωνιολόγοι συχνά προτείνουν την κατασκευή μιας περιφερειακής οδού Πεντέλης.

Φημισμένα άλλοτε προϊόντα της Κηφισιάς ήταν τα κεράσια της, οι φράουλες, οι πατάτες, τα σπαράγγια, αλλά και τα άφθονα λουλούδια της. Στην Κηφισιά βρίσκεται το γενικό νοσοκομειο Αττικής ΚΑΤ κι ο ομώνυμος σταθμός του ΗΣΑΠ καθώς και ο τερματικός σταθμός του ΗΣΑΠ.

Οι πρόσφυγες στην Κηφισιά

Στα χρόνια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά και μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, η Κηφισιά φιλοξένησε αρκετούς πρόσφυγες. Ένας λόγος που έσπρωχνε τους πρόσφυγες στην Κηφισιά ήταν ότι θα έβρισκαν κάποιο μεροκάματο, καθώς η πλειοψηφία τους αποτελούνταν από αγρότες και αμπελουργούς, και την εποχή εκείνη είχαν καλλιέργειες, όπως της πατάτας, του σπαραγγιού, της φράουλας, του μενεξέ, και έτσι από την μία οι καλλιέργειες και από την άλλη οι πανέμορφοι κήποι, χρειάζονταν πολλά και φθηνά εργατικά χέρια. Το 1923 ιδρύθηκε ο «Σύλλογος Προσφύγων Κηφισιάς», με σκοπό τη στέγαση και αποκατάστασή τους. Ο Σύλλογος πέτυχε την απαλλοτρίωση 152 στρεμμάτων στη σημερινή Νέα Ερυθραία, περιοχή που τότε υπαγόταν στην Κοινότητα Κηφισιάς. «Να κάνει φεγγάρι να δουλεύουμε» έλεγαν οι πρόσφυγες, καθώς ξενοδούλευαν το πρωί στα κτήματα της Κηφισιάς και το βράδυ καλλιεργούσαν τα χωράφια τους στη Νέα Ερυθραία. Πολύ αργότερα, στη δεκαετία του 1960, θα άνοιγε και πάλι την αγκαλιά της στους ξεριζωμένους Έλληνες της Αιγύπτου. Το Άστυ Αιγυπτιωτών, στην περιοχή του ναού της Αγίας Παρασκευής, που χτίστηκε από πρόσφυγες Έλληνες της Αιγύπτου, είναι σήμερα μία από τις ομορφότερες συνοικίες της πόλης.

Προσωπικότητες της Κηφισιάς

Στην Κηφισιά έζησαν ή πέρασαν μεγάλο μέρος της ζωής τους, πολλοί γνωστοί πολιτικοί της νεότερης Ελλάδας, εθνικοί ευεργέτες, αλλά και άνθρωποι από το χώρο των Γραμμάτων και των Τεχνών. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε τους πρωθυπουργούς Θεόδωρο Δηλιγιάννη (1824-1905) και Χαρίλαο Τρικούπη (1832-1897), τον μακεδονομάχο Παύλο Μελά (1870-1904) και τον πατέρα του, Μιχαήλ Μελά, που διετέλεσε δήμαρχος Αθηναίων από το 1891 έως το 1894, τον Ίωνα Δραγούμη (1878-1920), τον εθνικό ευεργέτη και δήμαρχο Αθηναίων Εμμανουήλ Μπενάκη (1843-1929) και τη γυναίκα του Βιργινία Μπενάκη (1848-1928) η οποία ανακηρύχθηκε από την ελληνική κυβέρνηση μεγάλη ευεργέτιδα. Ο Εμμανουήλ και η Βιργινία Μπενάκη ήταν οι γονείς της Πηνελόπης Δέλτα (1874-1941), το αρχοντικό της οποίας βρίσκεται στην οδό Μπενάκη και στεγάζει σήμερα τα ιστορικά αρχεία του Μουσείου Μπενάκη. Στην Κηφισιά έζησαν επίσης οι ποιητές Γεώργιος Δροσίνης (1859-1951), η έπαυλη του οποίου ανήκει σήμερα στον Δήμο Κηφισιάς και στεγάζει τη Δημοτική Βιβλιοθήκη και το Μουσείο Δροσίνη, όπως και ο Άγγελος Σικελιανός (1884-1941).